Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
Qalxanabənzər vəzin həddindən artıq işləməsi nəticəsində yaranan kliniki vəziyyətə hipertiroidi deyilir. Ədəbiyyatda zəhərli zob (Graves xəstəliyi) olaraq da bilinən hipertiroidi müxtəlif səbəblərdən ortaya çıxa bilər.
Hipertiroidinin necə başladığı tam olaraq məlum deyil. Qalxanabənzər vəzin yüksək fəaliyyəti ilə müşayiət olunan xəstəliklərə nəzər saldığımızda qarşımıza Graves xəstəliyi, Plummer xəstəliyi (toksik çoxdüyünlü zob) və hiperaktiv adenomalar çıxır.
Bütün bu xəstəliklərin hipertiroidizmlə nəticələndiyini bilirik. Ancaq bunları nəyin başlatdığını və ya tətiklədiyini tam olaraq bilmirik.
Autoimmun bir xəstəlik olan Graves xəstəliyində (zəhərli zob) antikorları yüksəldən hadisənin kimyəvi maddələr, stress, siqaret çəkmə, bəzi qidalar və ya bilinməyən mutasiyalardan qaynaqlana biləcəyi təxmin edilir.
Qalxanabənzər vəzdə çox sayda düyün olan və eyni zamanda həddindən artıq tiroid yüksəkliyi ilə gedən Plummer xəstəliyində isə düyünlərin bəzilərinin həddindən artıq hormon ifraz etdiyi göstərilmiş, ancaq düyün xaricindəki qalxanabənzər vəzin parenxima toxumasının da həddindən artıq hormon ifraz edə bildiyi ortaya qoyulmuşdur.
Yüksək tiroid hormon səviyyələri, yəni hipertiroidi, bir çox orqana təsir edir. Klinik əlamətləri ilə yanaşı, ürək və böyrək kimi orqanlarda zamanla problemlər yarada bilər. Bununla yanaşı, optik sinirə təzyiq edərək göz sinirlərinə təsir edib görmədə problemlərə yol aça bilər.
Zamanla meydana gələn arıqlama və kilo itkiləri səbəbindən immun sistemində zəiflik yarada bilər. Əgər müalicə edilməzsə, yüksək tiroid səviyyələri və həddindən artıq tiroid yüksəkliyi, davamlı ürək döyüntüsü və ürəyin sürətli işləməsi səbəbindən ürək çatışmazlığı ilə nəticələnə bilər.
Hipertiroidi gözlərdə bayıra doğru itələnmə və göz sinirlərində problemlər yarada bilər. İmmun sistemində zəifləmə meydana gələ bilər. Zamanla psixosomatik pozğunluqlar yaradaraq xəstədə bir çox arzuolunmaz nəticəyə yol aça bilər.
Qalxanabənzər vəzin yüksək fəaliyyəti olan xəstələrdə qidalanmada ciddi bir fərqlilik gətirilməsinə ehtiyac yoxdur.
Hipertiroidi və ya zəhərli zob olaraq bilinən hadisədə, tiroid hormonlarını aktivləşdirəcək qidaların ancaq çox yüksək miqdarda qəbul edilməsi halında xəstəliyi tətikləyə biləcəyi bildirilir. Bu da gündə 4-5 kq kələm yemək kimi həyatla bir araya sığmayan miqdarlardır.
Bu səbəblə, həddindən artıq tiroid yüksəkliyi və ya hipertiroididə xüsusi bir pəhrizə ehtiyac görülmür. Bu günə qədər hipertiroididə müalicəyə əlavə olaraq hər hansı bir pəhriz tətbiq etmənin xəstəlik üzərinə müsbət təsirinin olduğu göstərilməmişdir.
Qalxanabənzər vəzin yüksək fəaliyyətinin gündəlik həyata əhəmiyyətli təsirləri ola bilər. Hipertiroididə; xəstələrdə həddindən artıq tərləmə, bəzən titrəmə, ürəyin həddindən artıq sürətlə döyünməsi və bəzi psixosomatik pozğunluqlar inkişaf edə bilər.
Bunun nəticəsində gündəlik həyat içərisində öz işini görərkən konsentrasiya pozğunluqları, tez əsəbiləşmə, tez həyəcanlanma həmin şəxsin ünsiyyət və iş görmə qabiliyyətinə mənfi təsir edə bilər. Ürəyin davamlı olaraq sürətlə döyünməsi, yəni taxikardiyanın yaranması, şəxsin tez yorulmasına və işini-gücünü görərkən bunu tam olaraq yerinə yetirə bilməməsinə yol aça bilər.
Həmçinin, biz hipertiroid (zəhərli zob) xəstələrində normal qidalanmasına baxmayaraq həddindən artıq arıqlamanın ola bildiyini və immun sisteminin mənfi təsirlənə bildiyini də bilirik. Bu həddindən artıq arıqlamanın iş qabiliyyətinə mənfi təsir edə biləcəyi bir həqiqətdir.
Anada əvvəlcədən hipertiroidi olması və hamiləlik zamanı bunun aktivləşməsi ilə yanaşı, hamiləlik zamanı diaqnoz qoyulan həddindən artıq tiroid yüksəkliyi halları da vardır. Anada görülən hipertiroidilər içərisində Graves xəstəliyi ilk sırada yer alır.
Autoimmun bir xəstəlik olan Graves xəstəliyində antikorlar plasenta yolu ilə körpəyə də keçərək hipertiroidiyə yol aça bilər. Nəticədə erkən doğum, dölün itirilməsi, preeklampsi kimi vəziyyətlər ortaya çıxa bilər.
Hipertiroidi olduğu bilinən bir anada sürətli müalicə lazımdır. Müalicədə ilk mərhələdə antitiroid dərmanlar istifadə edilməlidir. Ancaq antitiroid dərmanların plasentadan körpəyə keçə biləcəyi unudulmamalıdır.
Aşağı dozalarda antitiroid dərmanlarla dölün tiroidinin təsirlənməsi və qalıcı hipotiroidizmin inkişaf etməsi önlənə bilər. Yəni aşağı doza dərmanlarla tiroid hormon səviyyələri anada yüksəklə normal arasında saxlanmağa çalışılmalıdır.
Dərmanla nəzarət edilə bilməyən tiroid yüksəkliyində hamilələrdə cərrahi müalicə bir seçimdir. Ancaq hamiləliyin ilk üç ayında məcbur qalmadıqca əməliyyata üstünlük verilmir. Yod-131 ablasiyası, yəni (atom müalicəsi) hamilələrdə əks göstərişdir.
Yəni hamilələrdə atom müalicəsi aparıla bilməz. Bunun səbəbi körpənin radiasiyaya məruz qalaraq böyük risklər altına girməsinə yol açmamaqdır. Hər cür müalicəyə baxmayaraq cavab verməyən tiroid yüksəkliyi hallarında hamiləliyə son verilməsi hər zaman bir seçimdir.
Qalxanabənzər vəzin hormon yüksəkliyinə və həddindən artıq tiroid hormon yüksəkliyinə səbəb olan bir çox xəstəlik var. Bunlar Graves xəstəliyi, Plummer xəstəliyi və hiperaktiv adenomalar dediyimiz bir xəstəlikdir. Hipertiroidi mütləq şəkildə müalicəyə ehtiyacı olan bir xəstəlikdir. Müalicə edilmədiyi təqdirdə ağır klinik nəticələrlə və hətta ölümlə nəticələnə bilər.
Müalicədə ilk prinsip antitiroid dərmanların istifadəsidir. Tromazol və Metimazol kimi antitiroid dərmanlar, əgər bir maneə yoxdursa, xəstələrə uyğun dozalarda başlanır.
Təxminən üç-dörd həftə ərzində yüksək tiroid hormon dəyərləri normala enə bilər. Normal səviyyələrdə seyr edən tiroid hormon dəyərlərinə çatılmışsa, dərmanın dozası azaldılaraq saxlayıcı müalicəyə keçilir.
Ancaq antitiroid dərmanların çox uzun müddət yüksək dozalarda istifadə edilməsinin bəzi yan təsirləri də vardır. Bu yan təsirlər arasında qaraciyər funksiyalarının pozulması və ya sümük əriməsinin inkişaf etməsi sayıla bilər.
Buna görə, antitiroid dərmanları aşağı dozalarda verərək xəstənin yüksək tiroid hormon səviyyələrini normal saxlaya bilmiriksə, o zaman başqa müalicələrin dövrəyə girməsi lazımdır.
Antitiroid dərmanı kəsdiyimizdə əgər hipertiroidi təkrarlanırsa, cərrahi müalicə dövrəyə girir. Əməliyyatla tiroid toxumasının tam olaraq çıxarılması (total tiroidektomiya) tövsiyə edilən əməliyyatdır.
Əməliyyata mane olan bir vəziyyət varsa, o zaman yod ablasiyası, yəni atom müalicəsi tətbiq edilərək tiroid toxumasının həddindən artıq hormon ifraz etməsi önlənə bilər.
Hipertiroidi müalicə edilmədiyi zaman əhəmiyyətli klinik nəticələri olan bir xəstəlikdir. Tiroid yüksəkliyinin ən vacib əlaməti olan həddindən artıq sürətli ürək döyüntü sürəti, yəni taxikardiya, uzun müddət davam etdiyi təqdirdə ürəkdə qapaq çatışmazlıqlarına və nəticədə ürək çatışmazlığına səbəb ola bilər.
Bu baxımdan, müalicə edilməyən hipertiroidinin ən vacib ağırlaşması ürək çatışmazlığıdır deyə bilərik. Bununla yanaşı, böyrəkdə qan axını sürəti azalacağı üçün böyrək çatışmazlıqları və həddindən artıq arıqlamaya bağlı immun sistemi pozğunluqları və bunun nəticəsində inkişaf edən infeksiyalar xəstəliyin ən vacib nəticələridir.
Psixosomatik pozğunluqlara bağlı olan ailəvi və sosial nəticələr də xəstəliyin əhəmiyyətli ağırlaşmalarıdır. Bunu deyə bilərik ki: həddindən artıq tiroid yüksəkliyi müalicə edilmədiyi təqdirdə ağır nəticələri görülən vacib bir xəstəlikdir.
Həddindən artıq tiroid yüksəkliyi təkbaşına xəstəni komaya sala biləcək bir vəziyyət deyil. Ancaq əgər tiroid krizi və ya hipertiroidi krizi ortaya çıxarsa, bu vəziyyətdə xəstədə ölümcül nəticələr inkişaf edə bilər. Bu da hipertiroidisi olan şəxslərin hər hansı bir müalicə aparılmadan əməliyyat edilməsi və ya ağır bir xəstəliyə tutulması nəticəsində inkişaf edir. Bu səbəblə, xəstələrdə əməliyyatdan əvvəl rutin tiroid hormon səviyyələrinin yoxlanılması həyati əhəmiyyət daşıyır.
Hipertiroidinin və yüksək tiroid səviyyəsinin ən vacib əlaməti ürək döyüntüsü (taxikardiya)dir. Bunun uzun sürməsi halında ürəklə bağlı problemlər ortaya çıxa bilər. Ona görə də tiroid dərmanları ilə yanaşı, ürək sürətini yavaşladan dərmanların da xəstəyə birlikdə verilməsi ilə müalicənin davam etdirilməsi əhəmiyyət daşıyır.
Qalxanabənzər vəzin yüksək fəaliyyəti (hipertiroidi) hər yaş qrupunda görülə bilən bir xəstəlikdir.
Hipertiroidi kökəltməz. Tam əksinə, xəstənin iştahı yerində olduğu halda zamanla arıqladığını fərq edər. Zamanla əgər müalicə edilməzsə, arıqlama çox bariz bir hala gəlir və nəticəsində immun sistemi zəifləyərək xəstəliklərə açıq hala gələ bilər.
Tiroid hormon yüksəkliyinin aybaşı pozğunluğu ilə əlaqəsi var. Hipertiroidi olan şəxslərdə, xüsusilə də autoimmun olan hipertiroidilərdə aybaşı pozğunluğu tez-tez görülən bir problemdir.
Hipertiroidi adətən bir ağrı yaratmaz. Ancaq kəskin tiroid iltihabları (tiroidit) başlanğıcda inkişaf edən tiroid hormon yüksəkliyi səbəbi ilə hipertiroidi tablosu kimi başlayır. İlk kəskin dövrdə (tiroidit), yəni tiroid iltihabında boyun ağrısı görülə bilər.
Hipertiroidi dərmanları kökəltməz. Ancaq tiroid yüksəkliyinə bağlı həddindən artıq arıqlama səbəbiylə verilən kiloların geri alınmasını təmin edir. Bu təsiri kökəltmə olaraq deyil, itirilən kiloların yerinə qoyulması olaraq xarakterizə edə bilərik.
Hipertiroidi əsasən öz-özünə düzələn bir xəstəlik deyil. Yəni autoimmun səbəblərlə yaranan hipertiroidilərdə öz-özünə bir düzəlmə gözlənilməz. Ancaq kəskin tiroid iltihabları (kəskin tiroidit) zamanı inkişaf edən yüksək tiroid dəyərləri bir müddət sonra tiroid iltihabının öz-özünə geriləməsi ilə yerini aşağı tiroid dəyərlərinə (hipotiroidi) verə bilər.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
Endokrinoloq həkim Dr. Günel Rəcəbova endokrinoloji xəstəliklərin müasir üsullarla müayinə və müalicəsini həyata keçirir.