Toxluq qan şəkəri, yemək yedikdən sonra qandakı şəkər səviyyəsini ölçən bir testdir. Bu test adətən diabet xəstələrinin qan şəkəri səviyyələrini yoxlamaq üçün istifadə olunur.
Toxluq qan şəkəri testi yeməkdən 2 saat sonra aparılır və normalda 140 mq/dL-dən aşağı olmalıdır. Normal bir insanda yemək yedikdən sonra qandakı şəkər səviyyəsi artır və orqanizm bu artımı tənzimləmək üçün insulin ifraz edir.
Ancaq diabet xəstələrində bu tənzimləmə mexanizmi pozulmuş ola bilər və bu səbəbdən toxluq qan şəkəri səviyyələri yüksələ bilər.
Diabetli şəxslərdə isə toxluq qan şəkəri səviyyəsi adətən 180 mq/dL-nin altında olmalıdır. Bu dəyər diabetin nəzarət altında olub-olmadığını müəyyən etməkdə vacib bir göstəricidir.
Bu səviyyələrin normal həddə olması diabetin fəsadlarının qarşısını almağa kömək edə bilər.
Toxluq qan şəkəri səviyyələri adətən yeməkdən 2 saat sonra ölçülür, çünki bu müddət həzm sisteminin qlükozanı mənimsəməsi üçün lazım olan vaxtı əks etdirir. Ölçmə aparmazdan əvvəl əllərin təmiz olması və cihazın düzgün şəkildə istifadə edilməsi vacibdir.
Həmçinin, toxluq qan şəkəri səviyyələrini ölçməzdən əvvəl həkiminizin tövsiyə etdiyi şəkildə hazırlıq görməyiniz tələb oluna bilər. Toxluq qan şəkəri səviyyələrini ölçmək üçün adətən bir qan qlükoza ölçmə cihazı istifadə olunur.
Bu cihazlar barmaq ucundan alınan bir damla qanın test edilməsi ilə işləyir. Ölçmə nəticələri dərhal əldə edilə bilər və şəxsə sürətli bir geri bildiriş verir.
Xüsusilə diabet xəstələri üçün bu faktorların bilinməsi və nəzərə alınması zəruridir. Yemək vərdişləri, istehlak edilən qidaların miqdarı və tərkibi toxluq qan şəkərinə birbaşa təsir edir.
Xüsusilə yüksək qlisemik indeksli qidaların istehlakı toxluq qan şəkərinin sürətlə yüksəlməsinə səbəb ola bilər. Bu səbəbdən aşağı qlisemik indeksli qidalar istehlak etmək toxluq qan şəkərini tarazlamaq üçün vacibdir.
Fiziki fəaliyyət də toxluq qan şəkərinə təsir edən faktorlardan biridir. Mütəmadi idman etmək toxluq qan şəkərinin nəzarət altında saxlanılmasına kömək edə bilər.
Stress də toxluq qan şəkərinə təsir edən faktorlar arasında yer alır. Stressli vəziyyətlərdə orqanizm kortizol adlı bir hormon ifraz edir və bu hormon qan şəkərinin yüksəlməsinə səbəb ola bilər. Buna görə də stressdən uzaq durmaq toxluq qan şəkərini tarazlamaq üçün vacibdir.
Kifayətsiz və ya qeyri-mütəmadi yuxu orqanizmdəki hormon balansını poza bilər və toxluq qan şəkərinin nəzarət altında saxlanılmasını çətinləşdirə bilər.
Bəzi sağlamlıq problemləri toxluq qan şəkəri səviyyələrinə təsir edə bilər. Məsələn, tiroid (qalxanabənzər vəzi) pozğunluqları, böyrək xəstəliyi və mədəaltı vəzi problemləri kimi hallar qan şəkərinin tənzimlənməsində problemlərə səbəb ola bilər.
Bəzi dərmanlar toxluq qan şəkəri səviyyələrinə təsir edə bilər. Xüsusilə kortikosteroidlər, bəzi antidepressantlar qan şəkərinin yüksəlməsinə səbəb ola bilər.
Toxluq qan şəkərinə təsir edən faktorları bilmək və onlara diqqət etmək sağlam həyat tərzi sürmək üçün vacibdir.
Toxluq qan şəkərinin normaldan fərqli olması orqanizmin qlükoza mübadiləsində meydana gələn balanssızlıqların bir əlamətidir. Həm yüksək, həm də aşağı toxluq qan şəkərinin ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola biləcəyini unutmamaq vacibdir.
Yüksək toxluq qan şəkərinin (hiperqlikemiya) əlamətləri arasında aşağıdakılar ola bilər:
Həddindən artıq susama
Yorğunluq və halsızlıq
Bulanıq görmə
Səbəbsiz çəki itkisi
Yaraların gec sağalması
Yüksək toxluq qan şəkərinin əsas səbəbləri arasında bunlar yer alır:
Tip 2 diabet
Tip 1 diabet
Stress
İnfeksiyalar
İstifadə olunan bəzi dərmanlar
Yüksək toxluq qan şəkərinin müalicəsi altda yatan səbəbin müəyyən edilməsi və uyğun müalicənin başlanması ilə mümkündür.
Müalicə adətən pəhriz, idman, dərmanlar və insulin müalicəsi kimi müxtəlif üsulları əhatə edə bilər.
Aşağı toxluq qan şəkərinin (Postprandial hipoqlikemiya) əlamətləri bunlar ola bilər:
Tərləmə
Əsmə və ya titrəmə hissi
Sürətli ürək döyüntüsü
Aclıq hissi
Konsentrasiya çətinliyi və ya yaddaş problemləri
Aşağı toxluq qan şəkərinin əsas səbəbləri arasında bunlar yer alır:
Aclıq
İdman etmək
Həddindən artıq insulin və ya diabet dərmanları qəbul etmək
Yemək ötürmək və ya qeyri-kafi qidalanma
Alkoqol istehlakı
Aşağı toxluq qan şəkərinin müalicəsi qan şəkəri səviyyələrini sürətli şəkildə tarazlamağı hədəfləyir. Bunu təmin etmək üçün tərkibində sürətli təsir göstərən şəkər olan qidalar və ya içkilər istehlak etmək lazımdır.
Ancaq aşağı toxluq qan şəkərinin tez-tez təkrarlanması halında altta yatan səbəbin müəyyən edilməsi və müalicə edilməsi vacibdir.
Toxluq qan şəkəri səviyyələri diabet riskini müəyyən etməkdə mühüm rol oynayır. Yeməkdən sonra qan şəkəri səviyyələrinin yüksəlməsi normaldır, ancaq bu səviyyələrin müəyyən bir həddi keçməsi halında diabet riski artır.
Toxluq qan şəkəri səviyyələrinin davamlı olaraq yüksək olması tip 2 diabetin inkişaf riskini artıra bilər. Tip 2 diabet orqanizmin insulindən effektiv şəkildə istifadə edə bilməməsi halında ortaya çıxır və ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər.
Yüksək toxluq qan şəkəri səviyyələri qan damarlarında zədələnməyə səbəb ola bilər və bu da ürək xəstəlikləri riskini artıra bilər.
Yüksək toxluq qan şəkəri səviyyələri piylənmə və metabolik sindrom riskini artıra bilər. Metabolik sindrom piylənmə, yüksək qan təzyiqi, yüksək xolesterol və insulinə qarşı müqavimət kimi faktorların bir araya gəlməsi ilə ortaya çıxan bir vəziyyətdir. Yüksək toxluq qan şəkəri səviyyələri bu faktorların inkişafına təkan verə və metabolik sindrom riskini artıra bilər. Metabolik sindrom ürək xəstəlikləri və diabet riskini artıra bilər.
Yüksək toxluq qan şəkəri səviyyələri böyrəklərdə zədələnməyə səbəb ola bilər və bu da böyrək xəstəlikləri riskini artıra bilər. Yüksək toxluq qan şəkəri səviyyələri sidik yolu infeksiyalarına meylliliyi artıra bilər.
Diabet sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilən ciddi bir vəziyyətdir. Toxluq qan şəkərinin nəzarət altında saxlanılması diabetin idarə olunmasının vacib bir hissəsidir.
Sağlam qidalanma vərdişləri əldə etmək toxluq qan şəkərini nəzarət altında saxlamağın ən vacib addımlarından biridir. Balanslaşdırılmış pəhriz, aşağı qlisemik indeksli qidalar istehlak etmək, mütəmadi fasilələrlə qidalanmaq və porsiyaya nəzarət etmək toxluq qan şəkərini tarazlamağa kömək edəcəkdir.
Mütəmadi olaraq idmanla məşğul olmaq toxluq qan şəkərini nəzarət altında saxlamağın effektiv bir yoludur. İdman əzələlərin qlükozadan istifadə etməsinə kömək edir və insulinə qarşı müqaviməti azaldaraq toxluq qan şəkərinin tənzimlənməsinə yardımçı olur. Həftədə ən azı 150 dəqiqə orta intensivlikli aerobik məşq etmək toxluq qan şəkərini nəzarət altında saxlamağa kömək edə bilər.
Stress toxluq qan şəkərinə mənfi təsir edə bilər. Stressi idarə etmə üsullarından istifadə edərək stressi azaltmaq toxluq qan şəkərinin tarazlanmasına kömək edə bilər. Yoqa, meditasiya, dərin nəfəs məşqləri kimi üsullar stressi azaltmağa yardımçı ola bilər.
Həkiminizin tövsiyə etdiyi şəkildə dərmanlarınızı mütəmadi olaraq istifadə etmək toxluq qan şəkərini nəzarət altında saxlamağın vacib bir hissəsidir. Dərmanlarınızı mütəmadi olaraq istifadə etmək qan şəkərinizin sabit şəkildə aşağı səviyyələrdə qalmasına kömək edəcəkdir.
Toxluq qan şəkəri, yemək yedikdən 2 saat sonra ölçülən qan şəkəridir. Normalda toxluq qan şəkəri səviyyəsi 140 mq/dL-dən aşağı olmalıdır. Əgər toxluq qan şəkəri səviyyəsi bu dəyərdən yuxarı çıxarsa, bu vəziyyət insulinə qarşı müqavimət və ya diabet kimi metabolik pozğunluqları göstərə bilər.
Toxluq qan şəkəri səviyyəsinin 140 mq/dL və 200 mq/dL arasında olması prediabet və ya şəkərli diabetin əlaməti ola bilər, bu səbəbdən bu vəziyyəti nəzarət altına almaq vacibdir.
Toxluq qan şəkəri adətən yemək yedikdən 2 saat sonra ölçülür. Bu müddət orqanizmin qidaları həzm edib qan dövranına qlükoza ifraz etməsi üçün kifayət qədərdir. 2 saatlıq müddət həzm sisteminin qlükozanı mənimsəməsi üçün lazım olan vaxtı əks etdirərək, yediyiniz qidaların qan şəkərinizə necə təsir etdiyini göstərir. Əgər daha qısa müddətdə ölçmə aparılarsa, bu nəticələr tamamilə dəqiq olmaya bilər.
Toxluq qan şəkəri adətən bir qan qlükoza ölçmə cihazı ilə aparılır. Bu ölçmə adətən bir qlükoza tolerantlıq testi (QTT) və ya sadə bir barmaq ucu qan nümunəsi ilə aparılır. Testi apararkən əvvəlki yeməkdən sonra 2 saat gözləmək lazımdır. Sonra qan alınır və qlükoza səviyyəsi ölçülür. Nəticə qlükoza səviyyəsinin yüksək, yoxsa normal olduğunu müəyyən etməyə kömək edir.
Toxluq qan şəkəri səviyyəsinin normalda 140 mq/dL-dən aşağı olması lazımdır. Əgər toxluq qan şəkəri 140 mq/dL ilə 199 mq/dL arasında olarsa, bu prediabetin bir əlaməti ola bilər. 200 mq/dL və daha yuxarı bir səviyyə isə adətən diabetə işarə edir. Diabetli şəxslərdə isə toxluq qan şəkəri səviyyəsi adətən 180 mq/dL-nin altında olmalıdır. Bu səviyyələr diabetin nəzarət altında olub-olmadığını müəyyən etməkdə vacib bir göstəricidir.
Toxluq qan şəkəri səviyyəsi yaşa görə müəyyən bir dəyişiklik göstərməsə də, yaşla birlikdə maddələr mübadiləsinin sürəti dəyişə bilər. Ancaq ümumilikdə, toxluq qan şəkəri səviyyələri yetkinlərdə yeməkdən sonra 140 mq/dL-nin altında olmalıdır. Yaşlı şəxslərdə orqanizmin insulin istehsalı və həssaslığı azala bildiyi üçün toxluq qan şəkəri səviyyələri bəzən bir az daha yüksək ola bilər. Ancaq bu səviyyənin 180 mq/dL-dən yuxarı olması diabet əlaməti ola bilər və həkim nəzarətində izlənilməlidir.
1 saatlıq toxluq qan şəkəri adətən yeməkdən sonra qan şəkərinin sürətli şəkildə yüksəlməsini və orqanizmin buna necə reaksiya verdiyini göstərir. Ancaq 1 saatlıq ölçmə adətən diabet testi üçün istifadə edilmir; 2 saatlıq ölçmə daha geniş yayılmışdır. Yenə də, 1 saat sonra qan şəkəri 180 mq/dL-dən yuxarı olarsa, bu yüksək bir dəyər hesab edilir və insulinə qarşı müqavimətə və ya diabetə işarə edə bilər. Sağlam bir şəxsdə 1 saatlıq toxluq qan şəkəri adətən 160 mq/dL-nin altında olmalıdır.
Tox qarına ölçülən qan şəkəri adətən aclıq qan şəkəri ilə qarışdırıla bilər. Ancaq toxluq qan şəkərinin ölçülməsindən əvvəl bir müddət aclıq vəziyyətində olmaq lazım deyil. Yenə də toxluq qan şəkəri yeməkdən sonra 2 saatlıq bir müddətdə ölçüldükdə 140 mq/dL-dən aşağı olmalıdır. Əgər bu dəyər aşılarsa, bu vəziyyət diabet riski və ya varlığına işarə edə bilər.
Normal qan şəkəri səviyyələri adətən aclıq qan şəkəri üçün 70-99 mq/dL, yeməkdən sonraki toxluq qan şəkəri üçün isə 140 mq/dL-dən aşağı olmalıdır. Bu dəyərlər sağlam bir fərdin qlükoza mübadiləsini nəzarət altında saxlaya bildiyini göstərir. Əgər bu səviyyələr davamlı olaraq yüksəkdirsə, insulinə qarşı müqavimət, prediabet və ya diabet kimi problemlərin əlaməti ola bilər.
Gecə yatarkən qan şəkəri səviyyəsi adətən aclıq qan şəkəri səviyyələri ilə oxşar olmalıdır. Yəni, ideal olaraq gecə yatmazdan əvvəl qan şəkəri səviyyəsi 70-99 mq/dL arasında olmalıdır. Yüksək və ya aşağı qan şəkəri səviyyələri yuxu zamanı orqanizmin maddələr mübadiləsinə mənfi təsir göstərə bilər və gecə hipoqlikemiyası (qan şəkərinin düşməsi) və ya hiperqlikemiya (qan şəkərinin yüksəlməsi) kimi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Başqa sözlə, gecə yatmazdan əvvəl qan şəkəri səviyyəsinin nəzarət altında olması yuxu keyfiyyətini və ümumi sağlamlıq vəziyyətini yaxşılaşdıra bilər.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
Endokrinoloq həkim Dr. Günel Rəcəbova endokrinoloji xəstəliklərin müasir üsullarla müayinə və müalicəsini həyata keçirir.