TSH analizi nədir? TSH hormonu neçə olmalıdır?

TSH, “Tireoid Stimullaşdırıcı Hormon” (Thyroid-Stimulating Hormone) sözlərinin qısaltmasıdır. Adından da göründüyü kimi, TSH hormonun əsas vəzifəsi qalxanabənzər vəzini (tiroidi) “stimullaşdırmaq”, yəni onu işə salmaqdır.

Ancaq maraqlı olan budur ki, TSH hormonu qalxanabənzər vəzinin özü tərəfindən istehsal edilmir.

TSH, beyninizin dərinliyində, hipotalamusun altında yerləşən noxud böyüklüyündə bir vəzi olan hipofiz vəzi tərəfindən istehsal olunur.

Hipofiz vəzini bədəninizin “baş nəzarət mərkəzi” və ya “orkestr dirijoru” kimi düşünə bilərsiniz. O, bir çox digər hormonların istehsalına nəzarət edir.

TSH hormonu neçə olmalıdır? Normal dəyər aralıqları

“TSH hormonu neçə olmalıdır?” sualının cavabı, TSH testinin bəlkə də ən çox maraq doğuran hissəsidir. TSH səviyyəsi qanda sadə bir qan analizi ilə ölçülür.

Yetkinlərdə ümumi qəbul edilmiş standart normal TSH aralığı adətən litrədə 0.4 ilə 4.5 milli-beynəlxalq vahid (mIU/L) arasındadır.

Ancaq bu rəqəmlər kəskin qaydalar deyil. “Normal” olan şey bir çox faktordan asılı olaraq dəyişə bilər:

Laboratoriya Fərqləri: Hər laboratoriyanın istifadə etdiyi cihaz və reaktivlərə görə normal aralıqları (referans dəyərləri) bir qədər fərqli ola bilər. Analiz nəticənizdə hər zaman laboratoriyanın öz normal aralığı göstərilir.
Yaş: Yaş artdıqca TSH səviyyəsinin bir qədər yüksəlməsi normal qəbul edilə bilər. Bəzi mütəxəssislər, 70-80 yaş arası insanlarda 6.0 mIU/L-ə qədər olan dəyərlərin müalicə tələb etməyə biləcəyini müdafiə edir.
Günün Saatı: TSH səviyyəsi gün ərzində dəyişir. Ən yüksək səviyyəsinə gecə yarısı və səhər tezdən çatır, günortadan sonra isə ən aşağı səviyyədə olur.
Hamiləlik: Bu, ən vacib istisnalardan biridir. Hamiləlik zamanı TSH aralığı kəskin şəkildə dəyişir.

Hamiləlik zamanı TSH dəyərləri

Hamiləlik, qalxanabənzər vəzi üçün əsl sınaq dövrüdür. Körpənin beyninin inkişafı (xüsusilə ilk 3 ayda) tamamilə ananın qalxanabənzər vəzi hormonlarından asılıdır. Buna görə də hamiləlikdə TSH səviyyəsinin aşağı olması normaldır:

Birinci Trimester: 0.1 – 2.5 mIU/L
İkinci Trimester: 0.2 – 3.0 mIU/L
Üçüncü Trimester: 0.3 – 3.0 mIU/L

Hamiləlik planlaşdıran və ya hamilə olan qadınlarda TSH səviyyəsinin 2.5 mIU/L-dən aşağı olması hədəflənir. Yüksək TSH (hipotireoz) hamiləlikdə həm ana, həm də körpə üçün ciddi risklər (düşük, vaxtından əvvəl doğuş, körpədə zəka problemləri) yarada bilər.

TSH horomon səviyyəsi yüksək olduqda nə baş verir? (Hipotireoz)

Qan analizində TSH səviyyəniz normaldan yüksəkdirsə (məsələn, 5.0, 10.0 və ya daha yüksək), bu, termostat analogiyamıza görə, hipofiz vəzinin qalxanabənzər vəziyə “qışqırdığı” anlamına gəlir.

Yüksək TSH, demək olar ki, hər zaman qalxanabənzər vəzinin kifayət qədər hormon istehsal etmədiyini (tembel işlədiyini) göstərir. Bu vəziyyət tibbdə Hipotireoz (qalxanabənzər vəzi çatışmazlığı) adlanır.

Bədəninizin “sobası” kifayət qədər istilik vermədikdə, bütün sistemlər yavaşlamağa başlayır.

Yüksək TSH-nin (Hipotireozun) Əlamətləri:

Davamlı yorğunluq və əzginlik: Səhərlər yuxudan doymadan oyanmaq.
Çəki artımı: Metabolizmanın yavaşlaması səbəbindən pəhriz saxlasanız belə çəki almaq.
Soyuğa dözümsüzlük: Başqaları normal hiss edərkən sizin daim üşüməyiniz.
Quru dəri və saç tökülməsi: Dərinin quruması, qaşınması, saçların keyfiyyətini itirməsi və tökülməsi.
Qəbizlik: Həzm sisteminin yavaşlaması.
Depressiv əhval-ruhiyyə: Səbəbsiz kədər, “beyin dumanı” (brain fog), konsentrasiya çətinliyi.
Əzələ və oynaq ağrıları: Səbəbsiz ağrılar və sərtlik.
Qadınlarda menstrual pozğunluqlar: Ağır və ya nizamsız menstrual qanaxmalar, sonsuzluq.
Xolesterin yüksəkliyi: Hipotireoz tez-tez yüksək “pis” xolesterin (LDL) səviyyələri ilə əlaqələndirilir.

TSH səviyyəsi aşağı olduqda nə baş verir? (Hipertireoz)

Əgər TSH səviyyəniz çox aşağıdırsa (məsələn, 0.4-dən az, bəzən 0.01 kimi ölçülə bilməyəcək qədər aşağı), bu, termostatın “söndüyü” anlamına gəlir.

Hipofiz vəzi qanda həddindən artıq T4 və T3 hormonu (otağın çox “isti” olduğunu) aşkarlayır və qalxanabənzər vəziyə “Dərhal dayan!” demək üçün TSH siqnalını tamamilə kəsir.

Aşağı TSH, qalxanabənzər vəzinin həddindən artıq işlədiyini göstərir. Bu vəziyyət tibbdə Hipertireoz (və ya tireotoksikoz) adlanır. Bədənin “sobası” nəzarətdən çıxıb və bütün sistemləri həddən artıq sürətləndirir.

Aşağı TSH-nin (Hipertireozun) Əlamətləri:

Səbəbsiz çəki itkisi: İştahınızın artmasına baxmayaraq sürətlə arıqlamaq.
Ürək döyüntüsü (taxikardiya): Ürəyinizin sürətlə və ya nizamsız çırpındığını hiss etmək.
Əsəbilik, narahatlıq və həyəcan: Davamlı gərginlik və panik atak bənzəri hisslər.
Əllərdə titrəmə (tremor): Xüsusilə əllərinizi irəli uzatdıqda görünən incə titrəmə.
İstiyə dözümsüzlük və tərləmə: Başqaları üşüyərkən sizin istilənməyiniz və çox tərləməniz.
İshal (diareya): Həzm sisteminin sürətlənməsi.
Yuxusuzluq: Gecələr yata bilməmək.
Qadınlarda menstrual pozğunluqlar: Menstruasiyaların seyrəkləşməsi və ya tamamilə kəsilməsi.
Gözlərdə dəyişikliklər: (Xüsusilə Graves xəstəliyində) gözlərin irəli çıxması (ekzoftalm), qızartı və quruluq.

TSH Analizi: Nədir, kimlər verməlidir?

TSH analizi, qalxanabənzər vəzi funksiyalarını qiymətləndirmək üçün istifadə olunan ən vacib və ən həssas qan testidir. Bu, bədəninizin “erkən xəbərdarlıq sistemi” kimidir.

Çox vaxt, qalxanabənzər vəzin hormonları (T4 və T3) hələ normal səviyyədə olsa belə, TSH səviyyəsindəki dəyişikliklər gələcək problemin ilk siqnalı olur.

Həkiminiz niyə TSH analizi təyin edir?

Həkiminiz bir neçə səbəbdən TSH analizi istəyə bilər:

Diaqnoz Üçün (Simptomlar Olduqda): Əgər sizdə hipotireoz və ya hipertireoz əlamətləri (bu yazıda yuxarıda sadalanan yorğunluq, çəki dəyişikliyi, ürək döyüntüsü, əsəbilik, saç tökülməsi və s.) varsa, həkiminiz səbəbini araşdırmaq üçün ilk olaraq TSH təyin edəcək.
Monitorinq Üçün (Müalicə Alan Xəstələrdə): Əgər sizə artıq qalxanabənzər vəzi xəstəliyi diaqnozu qoyulubsa (məsələn, hipotireoz üçün Levotiroksin qəbul edirsinizsə), həkiminiz dərman dozasının düzgün olub-olmadığını yoxlamaq üçün mütəmadi olaraq (adətən 6-12 ayda bir) TSH səviyyənizə nəzarət edəcək.
Skrininq Üçün (Risk Qruplarında): Heç bir şikayətiniz olmasa belə, bəzi hallarda profilaktik olaraq TSH yoxlanıla bilər. Risk qruplarına aiddir:
- Ailəsində qalxanabənzər vəzi xəstəliyi olanlar.
- Hamilə olan və ya hamiləlik planlaşdıran qadınlar.
- Yeni doğulmuş körpələr (doğuşdan dərhal sonra topuqdan qan alınaraq yoxlanılır).
- Tip 1 diabet, seliakiya (gluten xəstəliyi) kimi digər autoimmun xəstəlikləri olanlar.
- 60 yaşdan yuxarı qadınlar (çünki risk yaşla birlikdə artır).

TSH testinə hazırlıq: Nələri bilməlisiniz?

TSH testi, qolunuzdakı damardan alınan sadə bir qan nümunəsi ilə aparılır. Testin nəticələrinin ən doğru çıxması üçün bir neçə məqama diqqət etmək lazımdır:

Aclıq Tələb Olunurmu? Yalnız TSH səviyyəsinə baxılacaqsa, aclıq adətən tələb olunmur. Lakin həkimlər çox vaxt TSH ilə birlikdə qanda şəkər, xolesterin və ya digər göstəriciləri də yoxlamaq istəyirlər ki, bu analizlər üçün aclıq (adətən 8-12 saat) lazım ola bilər. Buna görə də həmişə həkiminizin və ya laboratoriyanın təlimatlarına əməl edin.
Günün Hansı Saatında Vermək Daha Yaxşıdır? TSH səviyyəsi gün ərzində dəyişir (sirkad ritm). Ən yüksək səviyyəsinə gecə yarısı və səhər tezdən çatır, günortadan sonra isə ən aşağı səviyyədə olur. Buna görə də, xüsusilə müalicə altında olan xəstələr üçün, hər dəfə analizi təxminən eyni saatlarda (adətən səhər) vermək tövsiyə olunur.
Dərmanlar və Qida Əlavələri Nəticələrə Təsir Edirmi? Bəli, bu çox vacib bir məqamdır.
- Biotin (Vitamin B7): Saç, dəri və dırnaqlar üçün istifadə edilən multivitaminlərin və qida əlavələrinin tərkibindəki yüksək dozalı Biotin, TSH testinin nəticələrini saxta şəkildə dəyişdirə bilər. O, TSH-ni olduğundan daha aşağı (saxta hipertireoz mənzərəsi) və ya bəzən daha yüksək göstərə bilər. Testdən ən azı 2-3 gün əvvəl Biotin qəbulunu dayandırmaq barədə həkiminizlə məsləhətləşin.
- Qalxanabənzər Vəzi Dərmanları (Levotiroksin): Əgər hipotireoz müalicəsi alırsınızsa, həkiminiz sizdən səhər dərmanınızı içməzdən əvvəl qan verməyinizi istəyə bilər. Bu, dərmanın təsirinin ən aşağı olduğu səviyyəni (trough level) görmək və dozanın kifayət edib-etmədiyini bilmək üçündür. Ancaq bu qayda mütləq deyil, həmişə öz həkiminizin tövsiyəsinə əməl edin.

Tez-Tez verilən suallar

TSH yüksəkliyi arıqlamağa mane olurmu?

Bəli, mane ola bilər. Yüksək TSH (hipotireoz) metabolizmanızı yavaşladır. Bu, bədəninizin daha az kalori yandırdığı anlamına gəlir ki, bu da pəhriz və idmana baxmayaraq arıqlamağı çətinləşdirir və hətta çəki artımına səbəb ola bilər. Müalicə olunaraq TSH səviyyəsi normallaşdıqda metabolizma da normallaşır və çəki vermək asanlaşır.

Stress TSH səviyyəsinə təsir edə bilərmi?

Bəli, həm fiziki, həm də emosional stress bədənin bütün hormonal balansına, o cümlədən TSH-yə təsir edə bilər. Xroniki stress, kortizol (stress hormonu) səviyyələrini artıraraq TSH istehsalını bir qədər azalda bilər. Həmçinin, stress autoimmun xəstəliklərin (Haşimoto və Graves kimi) alovlanmasına təkan verə bilər.

TSH analizini nə qədər tez-tez verməliyəm?

Əgər sizə hipotireoz və ya hipertireoz diaqnozu qoyulubsa və müalicəyə yeni başlamısınızsa, həkiminiz dozanı tənzimləmək üçün hər 6-8 həftədən bir TSH-nizi yoxlaya bilər. Dozanız sabitləşdikdən sonra, adətən hər 6-12 aydan bir nəzarət kifayətdir. Heç bir probleminiz yoxdursa, yaşınıza və risk faktorlarınıza görə profilaktik müayinənin bir hissəsi olaraq həkiminiz TSH yoxlanmasını tövsiyə edə bilər.

Vacib Xəbərdarlıq: Bu məqalə yalnız məlumatlandırma məqsədi daşıyır və peşəkar tibbi məsləhəti, diaqnozu və ya müalicəni əvəz etmir.