Gizli şəkər xəstəli digər adı ilə prediabet qan dövranı, sinir və immunitet sistemini yaxından təsir edən bir problemdir. Bunun səbəbi müalicə edilmədikdə Tip 2 diabet olaraq özünü göstərməsidir.
Xüsusilə uşaqlar və böyüklərdə erkən dövrdə simptom vermədiyi üçün diqqət edilməyən bir vəziyyətdir. Lakin müntəzəm həkim nəzarətləri ilə Tip 2 diabetə çevrilmədən diaqnoz qoyula bilər və müalicə edilə bilər.
Eyni zamanda ailəsində diabet tarixçəsi olan şəxslərin də gizli şəkəri önləməyə yönəlik atacağı addımlar sağlamlıq üçün əhəmiyyət daşıyır.
Gizli şəkər qan şəkəri səviyyəsinin olmalı olduğundan yüksək olduğu, ancaq diabet diaqnozu alacaq qədər yüksək olmadığı vəziyyəti ifadə edir. Pozulmuş aclıq qlükozu və pozulmuş qlükoz tolerantlığı olaraq da bu vəziyyət adlandırıla bilər.
Gizli şəkər bədənin insulini lazımi qədər səmərəli istifadə etməyi dayandırmağa başladığının göstəricisidir. İnsulin, pankreas tərəfindən istehsal edilən və bədən tərəfindən qlükozun yanacağa çevrilməsinə kömək edən bir hormondur. Qida qəbulundan sonra, alınan karbohidratlar qan şəkəri kimi tanınan qlükoza çevrilir.
Bədən insulinə müqavimət göstərdikdə, qandakı qlükoz səviyyələri yüksəlir və gizli şəkər meydana gəlir. Gizli şəkər əgər nəzarət altına alınmazsa Tip 2 diabetə səbəb olur.
Ümumiyyətlə, qan dövranında olan qlükoz böyrəklərdən geri sovrulur. Bununla yanaşı, yüksək qlükoz səviyyələrində böyrəklərdəki qlükoza bağlanan və qlükozu yenidən sovan proteinlər doymuş hala gəlir. Nəticədə, qlükoz yenidən sovrulmur, sidiyə buraxılır və burada suyu çəkir.
Qan şəkəri yüksəldiyində sidik yolu ilə böyük miqdarda su buraxılmış olur. Sidikdəki bu su itkisi, toxuma dehidratiyasına və ürəkbulanma, başgicəllənmə, baş ağrısı, qəbizlik, bayılma kimi simptomlara səbəb ola bilər. Eyni zamanda qlükoz bədəninizi sidik yolu ilə su olaraq tərk etdiyində, beyindəki susuzluq reaksiyası, itirilən su həcmini yeniləmək üçün təhrik olunur.
Bundan başqa, göz torunda olan qan damarları yüksək qan şəkəri səviyyələrinə bağlı olaraq zədələnə bilər. Bu vəziyyət görmə pozğunluqları şəklində özünü göstərir.
Gizli şəkər, diabet qədər aydın əlamətlər verməsə də bunlara səbəb ola bilər:
İnsulin qan şəkəri səviyyəsini aşağı salmağa kömək etmək üçün ifraz olunur. Bu sayədə qan şəkəri nəzarət altına alınmış olur. Gizli şəkərin səbəbləri diabetin səbəblərinə bənzəyir. Normal aclıq qan şəkəri səviyyəsi 99 mg/dL və ya daha azdır, hipoqlisemiya (aşağı qan şəkəri) isə 70 mg/dL-nin altındadır.
Əgər şəxsdə gizli şəkər mövcuddursa, qan şəkəri aclıq vəziyyətində 100-125 mg/dL-yə yüksəlir. Qan şəkəri səviyyəsi 125 mg/dL-nin üzərinə çıxdıqda diabet diaqnozu qoyulur. Gizli şəkər hər kəsdə ortaya çıxa bilər, ancaq bəzi amillər bu riski artırır. Xüsusilə həyat tərzi və genetik gizli şəkər üzərinə təsirli iki amildir.
Müntəzəm olaraq qırmızı ət, emal edilmiş ət və şəkərlə şirinləşdirilmiş içkilərin istehlakı bu riski artıra bilər. Buna qarşı, müntəzəm idman etmək, çəki qorumağa kömək etməklə qalmır, eyni zamanda gizli şəkər riskini də azalda bilər.
Gizli şəkər üçün risk amilləri bunlardır:
Gizli şəkər üçün tipik olaraq heç bir əlamət yoxdur. Əlamətlər normal diabetlə bənzərdir və gizli şəkəri ayırd etməyə kömək etmir. Bu səbəbdən əgər həkim şəxsin qan şəkəri səviyyəsinin yüksəldiyini fərq edərsə, gizli şəkər olub olmadığını diaqnoz etmək üçün daha çox test tələb edə bilər.
Alınan qan nümunələrində şəxsin qan şəkəri səviyyəsi normalın üzərində, ancaq diabet adlandırılacaq qədər yüksək deyildir və aclıq qlükozu pozulmuşdur. Bu vəziyyət gizli diabet diaqnozu üçün yetərlidir. Bu vəziyyət aclıq qan şəkəri səviyyəsi yüksək olduqdan sonra oral qlükoz tolerantlıq testi ilə təsdiqlənir.
Qlükoz tolerantlıq testi üçün şəxsin 8 saat aclıqdan sonra testdən əvvəl şəkərli bir içki içməsi gərəkir. Bu sayədə şəxsin aclıqdan sonra qlükoz alımına necə reaksiya verdiyi görülür. Gizli şəkəri göstərən laboratoriya nəticələri isə bunlardır:
Lakin əgər aclıq şəkəri 125 mg/dL, toxluq şəkəri isə 199 ml/dL səviyyəsi üzərinə çıxırsa, bu vəziyyət diabet adlandırılır. Əgər gizli şəkər səviyyələrinin düşməsi təmin edilməzsə, şəxsdə diabet inkişaf edəcəyi unudulmamalıdır.
Həyat tərzi amilləri, prediabetin əsas səbəbidir və həyatın bəzi aspektlərində dəyişiklik etmək riski əhəmiyyətli dərəcədə azalda biləcəyi kimi gizli şəkərin diabetə irəliləməsinin də qarşısını almağa kömək edir.
Müntəzəm fiziki aktivlik gizli şəkərin diabetə irəliləməsini yavaşlatmağa kömək edə bilər. Yetkinlərin hər həftə ən az 150-300 dəqiqə orta intensivlikdə aerobik aktivlik etməsi əgər şəxsin başqa bir sağlamlıq problemi yoxdursa fayda verə bilər.
Həmçinin həftədə ən az iki dəfə ağırlıq qaldırmaq və ya məşq etmək kimi əzələ gücləndirici məşqlər də edilməlidir. Müntəzəm məşq və qidalı bir pəhriz təkcə diabet inkişaf etdirmə riskini azaltmaqla qalmır, eyni zamanda ürəyi gələcəkdəki xəstəliklərə qarşı da qoruyur.
Müntəzəm məşqin yanı sıra, şəkər alımını azaldan tarazlı, qidalı bir pəhriz, gizli şəkər səviyyələrinin yaxşılaşmasına kömək edir. Emal edilməmiş yüksək lifli karbohidrat alımını, meyvə və tərəvəz istehlakını artırmaq, doymuş yağ və emal edilmiş ət alımını azaltmaq gizli şəkərin idarə edilməsi üçün effektiv qidalanma tövsiyələrindən bəziləridir.
Gizli şəkərin idarəsi həmçinin risk amillərinin davamlı olaraq izlənməsini və qan şəkəri səviyyələrinin müntəzəm olaraq test edilməsini əhatə edir. Həyat tərzi dəyişikliklərinə əlavə olaraq, həkimlər diabet inkişaf etdirmə riskini minimuma endirmək üçün başqa yollar təklif edə bilər.
Gizli şəkərdən qorunmaq irəliləyən dövrdə diabet inkişafının da qarşısını almada təsirlidir.
Qorunmaq üçün edilə biləcəklər bunlardır:
– Sağlam çəkidə olmaq: Əgər şəxsin çəki artıqlığı varsa, xüsusilə qarın bölgəsi yağlanması səbəbindən gizli şəkər əmələ gəlmə riskini də artırır. Bunun üçün şəxsin sadə şəkərlər, doymuş yağlar və emal edilmiş protein məhsullarından qorunması vacibdir.
– Fiziki olaraq aktiv olmaq: Həm çəki qorunması, həm də bədən sağlamlığı üçün aktiv olmaq vacibdir. Məşq etmək qan şəkəri səviyyəsini aşağı salmağa kömək edən əzələ kütləsini artırır və bədənin insulinə daha yaxşı cavab verməsinə kömək edir.
– Siqaret istifadəsinə son vermək: Siqaret çəkmək diabetlə güclü şəkildə əlaqəlidir. Siqaret çəkməyə davam edən diabetli şəxslərin ürək xəstəliyi və korluq kimi fəsadlar inkişaf etdirmə ehtimalı daha yüksəkdir.
– Müntəzəm həkim nəzarəti: Müntəzəm fasilələrlə həkim nəzarətinə getmək qan şəkərindəki yüngül yüksəlmələrdə tədbir görülə bilməsi üçün vacibdir. Bu sayədə şəxsdə gizli şəkər və ya diabet inkişaf etmədən qarşısı alınır.
– Mövcud xəstəliklərin müalicə edilməsi: Yüksək xolesterol və yüksək təzyiq kimi narahatlıqlar irəliləyən dövrlərdə şəxsdə diabet inkişafına səbəb ola bilər. Bu səbəbdən bu xəstəliklərin müalicə edilməsi əhəmiyyət daşıyır.
Hər zamankından daha çox susuzluq, aclıq və ya yorğunluq hiss etmə, daha tez-tez sidiyə çıxma və ya bulanıq görmə kimi hər hansı bir gizli şəkər əlaməti və ya əlamətini fərq etsəniz, bir həkim mütəxəssisə müraciət etməyiniz tövsiyyə olunur.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
Endokrinoloq Dr. Günel Rəcəbova endokrinoloji xəstəliklərin müasir üsullarla müayinə və müalicəsini həyata keçirir.