Şəkər düşməsi, əhəmiyyət verilməsi gərəkən və müdaxilə edilmədiyində təhlükəli ola biləcək bir sağlamlıq vəziyyətidir. Qandakı qlükoza yəni şəkər səviyyəsinin normal qəbul edilən səviyyələrdən daha aşağı olması ilə əlaqəlidir.
Qan dövranında qlükozanın normal dəyərin altında qalması ilə bədən, gündəlik fəaliyyətlərini yerinə yetirməkdə çətinlik çəkə bilməkdədir.
Şəkər düşməsi əlamətləri fərddən fərdə dəyişə bilər. Qan şəkərinin düşməsi əlamətləri diqqətə alınması və üzərində durulması gərəkən vəziyyətlərdir çünki bu xəstəlik gündəlik həyatınızın gedişatına da təsir edə bilməkdədir.
Qlükoza, bədənin və xüsusilə beynin enerji ehtiyacını qarşılayan əsas yanacaqdır. Qan şəkəri səviyyəsinin düşməsi, bədənin enerji istehsalına mənfi təsir edərək fiziki və zehni funksiyalarda pozulmalara səbəb olur. Hipoqlisemiya, tez-tez diabet xəstələrində görülür.
Yanlış insulin dozası, qan şəkərini aşağı salan dərmanların həddindən artıq istifadəsi, uzun müddət ac qalma və ya həddindən artıq məşq kimi faktorlar hipoqlisemiyanı yarada bilər. Bununla yanaşı diabeti olmayanlarda da hipoqlisemiya görülə bilər.
Xüsusilə reaktiv hipoqlisemiya adlanan vəziyyət, yeməkdən sonra qan şəkərinin qəflətən düşməsi ilə əlaqəlidir. Bundan əlavə, hormonal disbalans, qaraciyər və ya böyrək xəstəlikləri, uzun müddətli aclıq kimi faktorlar da hipoqlisemiyaya səbəb ola bilər.
Hipoqlisemiyanın idarə edilməsi səbəbin müəyyən edilməsinə əsaslanır. Diabet xəstələrində insulin və ya dərman dozalarının düzgün tənzimlənməsi, müntəzəm qidalanma və qan şəkərinin tez-tez izlənməsi vacibdir.
Kəskin hipoqlisemiya halında tez bir şəkildə karbohidrat tərkibli qidalar və ya qlükoza tabletləri qəbul edərək qan şəkəri səviyyələri yüksəldilir. Hipoqlisemiyaya səbəb olan əsas problem həll edildikdə təkrarının qarşısını almaq üçün həyat tərzi dəyişiklikləri edilir.
Ən geniş yayılmış səbəbi diabet müalicəsində istifadə edilən insulin və ya qan şəkərini aşağı salan dərmanların yanlış dozada qəbul edilməsidir. Diabetli xəstələrdə, həddindən artıq insulin istifadəsi və ya yeməyi ötürmək kimi hallar qan şəkərinin həddindən artıq düşməsinə səbəb ola bilər.
Bununla yanaşı diabeti olmayanlarda da hipoqlisemiya görülə bilər. Bu vəziyyət əsasən başqa sağlamlıq problemlərinin və ya həyat tərzi faktorlarının nəticəsidir. Hipoqlisemiya səbəbləri bunlardır:
Əlamətlər adətən qan şəkəri səviyyəsi 70 mg/dL-nin altına düşdüyündə meydana gəlir. İlk əlamətlər, bədənin qlükoza səviyyələrini artırmağa çalışmasına bağlı olaraq adrenalin ifrazı ilə əlaqəlidir.
Qan şəkəri daha da düşdükdə beyin kifayət qədər enerji ala bilmədiyi üçün nevroloji simptomlar görülür.
Hipoqlisemiyanın əlamətləri bu şəkildə sıralana bilər:
Həkim xəstənin yaşadığı əlamətləri dəyərləndirir. Bu simptomların hipoqlisemiyaya məxsus olub-olmadığını anlamağa çalışır. Titrəmə, tərləmə, ürəkdöyünmə, baş gicəllənməsi və ya huş bulanıqlığı kimi klassik əlamətlər hipoqlisemiya şübhəsini artıra bilər.
Diaqnozda Whipple Triadı adlanan üç əsas meyar nəzərə alınır. Bu meyarlar qan şəkərinin aşağı olmasının ölçülməsi, bu aşağı olma ilə uyğun simptomların varlığı və qlükoza qəbulundan sonra simptomların düzəlməsini əhatə edir.
Laboratoriya testləri, hipoqlisemiyanın dəqiq diaqnozunu qoymada kritik rol oynayır. Qan şəkəri səviyyəsinin ölçülməsi, diaqnoz üçün əsas bir addımdır.
Test adətən simptomlar zamanı edilir və qan şəkəri səviyyəsi 70 mg/dL-nin altında olduqda hipoqlisemiya təsdiqlənə bilər. Bundan başqa aclıq hipoqlisemiyasından şübhələnilirsə xəstənin bir neçə saat ac qalmasından sonra qan şəkəri səviyyəsi ölçülərək qiymətləndirmə aparıla bilər.
Hipoqlisemiyanın səbəbini anlamaq üçün əlavə testlər də edilə bilər. İnsulin və C-peptid səviyyələri, mədəaltı vəzin həddindən artıq insulin istehsal edib-etmədiyini müəyyən etmək üçün ölçülür. Eyni zamanda tiroid və adrenal hormonlar kimi digər metabolik proseslərə təsir edə biləcək hormon səviyyələri yoxlanıla bilər.
Nadir hallarda hipoqlisemiyaya səbəb ola biləcək şişin varlığını təsdiqləmək üçün görüntüləmə testləri istənilə bilər. Hipoqlisemiyanın diaqnozu səbəbin müəyyən edilməsi, düzgün müalicə planının yaradılması baxımından vacibdir.
Bu səbəbdən hipoqlisemiya əlamətləri yaşayanların həkimə müraciət edərək qiymətləndirmə etdirmələri tövsiyə olunur.
Müalicə, hipoqlisemiyanın şiddətinə və səbəbinə bağlı olaraq dəyişiklik göstərə bilər. Yüngül hipoqlisemiya hallarında sürətli bir şəkildə qan şəkəri səviyyəsini artıracaq sadə karbohidratların qəbul edilməsi kifayət edə bilər. Ancaq, daha ciddi hallarda tibbi müdaxilə tələb oluna bilər.
Qandakı qlükoza səviyyəsini sabit saxlamaq və ani düşüşlərin qarşısını almaq üçün müntəzəm bir həyat tərzi mənimsəməyi tələb edir. Xüsusilə diabet xəstələrində düzgün dərman istifadəsi, tarazlı qidalanma və müntəzəm məşq, hipoqlisemiya riskini minimuma endirməkdə kritik əhəmiyyətə malikdir.
Diabeti olmayan fərdlərdə isə sağlam bir pəhriz, qidalanma nizamına diqqət yetirmə və stres idarəetməsi kimi vərdişlər hipoqlisemiyanın qarşısının alınmasına kömək edə bilər.
Hipoqlisemiyanın qarşısını almaq üçün diqqət edilməsi lazım olan əsas nöqtələr bu şəkildədir:
Hipoqlisemiyaya meyllisinizsə və ya diabet müalicəsi görürsünüzsə, qidalanma planınızı və dərman istifadənizi tənzimləmək üçün bir mütəxəssislə işləyin. Dərman dozaları, məşq proqramı və pəhriz, şəxsi ehtiyaclarınıza görə fərdiləşdirilməlidir.
Bu məlumat yalnız maarifləndirmə məqsədi daşıyır və tibbi məsləhət əvəzi deyildir. Hər hansı sağlamlıq problemləri üçün həmişə həkim mütəxəssis ilə məsləhətləşin.
Endokrinoloq Dr. Günel Rəcəbova endokrinoloji xəstəliklərin müasir üsullarla müayinə və müalicəsini həyata keçirir.