İnsulin, mədəaltı vəzi tərəfindən istehsal olunan və qandakı şəkəri (qlükozanı) tənzimləyən bir hormondur. Orqanizm insulin istehsalında problem yaşadıqda və ya insulinə qarşı müqavimət (rezistentlik) inkişaf etdirdikdə şəkərli diabet xəstəliyi yaranır.
Bu halda kənardan insulin qəbul etmək lazım gələ bilər. İnsulin iynəsi qandakı qlükoza səviyyəsini tarazlamaq və qlükozanın həddindən artıq yüksəlməsinin qarşısını almaq üçün istifadə edilən bir müalicə üsuludur.
Həkimlər dərmanlarla nəzarət altına alına bilməyən qlükoza səviyyələri üçün adətən insulin iynəsi tövsiyə edir.
İnsulin iynəsi şəkəri normal səviyyədə saxlamaq üçün istifadə olunur. Şəkərli diabet xəstələri orqanizmləri kifayət qədər insulin istehsal etmədikdə və ya istehsal olunan insulindən effektiv şəkildə istifadə edə bilmədikdə insulin iynəsi ilə müalicə olunurlar.
İnsulin, şəkəri hədəf aralıqda saxlayaraq həm ani yüksəlmələrə, həm də enmələrə qarşı qoruma təmin edir. Bu sayədə uzunmüddətli perspektivdə diabetin səbəb ola biləcəyi ürək xəstəlikləri, görmə itkisi və böyrək çatışmazlığı kimi fəsadların qarşısı alınmış olur.
İnsulin iynələri təsir müddətlərinə görə fərqli növlərə ayrılır:
Sürətli təsir edən insulin: Vurulduqdan 5-20 dəqiqə sonra təsirini göstərməyə başlayır və 3-5 saat ərzində davam edir. İnyeksiyadan təxminən 2 saat sonra maksimum təsirinə çatır, buna görə də yeməkdən əvvəl istifadə edilməsi tövsiyə olunur.
Adi insulin (qısa müddətli təsir edən insulin): Vurulduqdan 30-45 dəqiqə sonra təsirini hiss etdirməyə başlayır. 2-4 saat ərzində maksimum səviyyəyə çatır və təsiri 5-8 saat aralığında davam edə bilər.
Orta müddətli təsir edən insulin: İnyeksiyadan iki saat sonra təsir göstərməyə başlayır və 12-ci saatda pik nöqtəsinə çatır. Təsiri adətən 14-24 saat ərzində davam edir.
Uzun müddətli təsir edən insulin: Qana qarışması bir saat çəkə bilər. 3-14 saat arasında təsirini ən yüksək səviyyədə göstərir və bir gün boyunca təsirli qala bilər.
Ultra uzun müddətli təsir edən insulin: İnyeksiyadan 6 saat sonra təsirini göstərməyə başlayır. Pik nöqtəsinə çatma vəziyyəti yoxdur, təsirini sabit şəkildə göstərir və bu təsir 2 günə qədər davam edə bilər.
Bu məqamda şəkər xəstələrinin qlükoza dəyərlərini mütəmadi olaraq izləmələri böyük əhəmiyyət daşıyır.
İnsulin iynəsi endokrinoloq həkim tövsiyəsi və təyin olunmuş doza uyğun istifadə edildikdə adətən təhlükəsizdir. Ancaq hər müalicə kimi, insulin müalicəsinin də bəzi mümkün əlavə təsirləri ola bilər.
Bu əlavə təsirlərin bilinməsi müalicə prosesi və xəstənin ümumi sağlamlığı baxımından kritik əhəmiyyət daşıyır.
İnsulin iynəsinin əsas əlavə təsirləri aşağıdakı kimi sıralana bilər:
İnyeksiya yerində şişkinlik, qızartı, ələgələn sərtlik və ya qaşınma
Hipoqlikemiya (qan şəkərinin normadan aşağı olması)
Çəki artımı
Bunlar inyeksiya və/və ya insulindən qaynaqlanan gözlənilən əlavə təsirlərdir. Ancaq gözlənilməyən bir əlavə təsir ciddi bir problemə və ya allergiyaya işarə edə bilər, buna görə mənfi bir təsir gördüyünüzü düşünürsünüzsə, ən yaxın səhiyyə müəssisəsinə müraciət etməyiniz lazımdır.
İnsulin iynəsi dəri altına inyeksiya edilməli olan bir tətbiqdir. Həmçinin, inyeksiyanın daim eyni nahiyəyə vurulmaması lazımdır. İnyeksiya nahiyələrini dəyişdirmək hər bölgəyə uyğun şəkildə sağalma fürsəti verərkən, inyeksiyaları daha rahat və təsirli edir.
Bu çərçivədə hər inyeksiya bölgəsini yarım və ya dörddəbir hissələrə ayırmaq və hər həftə fərqli bir yarısını və ya dörddəbirini istifadə etmək insulin iynəsinin təsirini daha da artıracaqdır.
İnyeksiya prosesinin düzgün aparılması üçün isə aşağıdakı addımları izləmək vacibdir:
Əllərinizi yaxşıca yuyun və inyeksiya bölgəsini dezinfeksiya edin.
Hər inyeksiyadan əvvəl iynəni dəyişdiyinizdən əmin olun.
İnsulin qələmini və ya şprisini hazırlayın.
Dozanı tənzimləyin.
İnyeksiya ediləcək nahiyəni müəyyənləşdirin.
Dərini şəhadət və baş barmağınızın arasına alaraq yüngülcə sıxın. Digər əlinizlə şprisi götürün və iynəni 90 dərəcəlik bucaq altında yeridin.
İnsulini dəri altına yeritdikdən sonra iynəni yavaşca çıxarın. Əgər qanama olarsa, spirtli pambıqla sıxın. Qanama bir neçə saniyə ərzində dayanacaqdır.
İynənin qapağını özünüzə batırmadan diqqətlə bağlayın və zibil qutusuna atın.
İnsulini soyuducuya qoyun və ləvazimatlarınızı yığışdırın.
Şəxsi rahatlıq və həkimin tövsiyələrinə görə insulin iynəsi adətən qarın, qol və ayaq kimi bədənin fərqli bölgələrinə vurula bilər. İnsulin iynəsinin vurula biləcəyi bu bölgələrin xüsusiyyətlərini aşağıda sıraladıq:
Qarın nahiyəsindən insulin iynəsinin vurulması: Qarın bölgəsi insulin inyeksiyası üçün ən çox seçilən yerlərdən biridir. Bu bölgədə dərialtı piy təbəqəsi çox olduğundan insulinin sorulması daha asan və sürətli olur. Göbəyin ətrafında ən azı iki barmaq məsafəsi saxlanılaraq inyeksiya edilə bilər.
Qoldan insulin iynəsinin vurulması: Qolun arxa hissəsi insulin inyeksiyası üçün digər bir seçimdir. Bu bölgəyə iynə vurmaq üçün dərinin yüngülcə sıxılması və iynənin dik bir bucaq altında dəri altına yeridilməsi lazımdır. Öz-özünə tətbiqdə qol bölgəsi bəzi insanlar üçün çətin ola bilər.
Ayaqdan insulin iynəsinin vurulması: İnsulin inyeksiyası ayaq bölgəsinə də vurula bilər. Xüsusilə bud əzələsinin üst orta hissəsinə üstünlük verilir. İnyeksiya üçün dəri yüngülcə sıxılır və insulin dəri altına yeridilir. Ayaqdan inyeksiya edən şəxslər hərəkət etdikdən sonra inyeksiya edilən bölgədə həssaslıq yarana biləcəyini nəzərə almalıdırlar.
İnsulin iynəsinin tətbiqi ilə bağlı düzgün məlumat və texnikaları öyrənmək şəkərə nəzarəti effektiv şəkildə təmin etmək üçün vacibdir. Həkiminizdən və ya diabet tibb bacısından dəstək alaraq bu prosesi daha asanlaşdıra bilərsiniz.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
Endokrinoloq həkim Dr. Günel Rəcəbova endokrinoloji xəstəliklərin müasir üsullarla müayinə və müalicəsini həyata keçirir.