Diqqət: Bu məqalə ümumi məlumat xarakterli olub, fərdi həkim məsləhətinin əvəzini tutmur. Hər hansı sağlamlıq problemi olduqda mütləq mütəxəssis həkimlə məsləhətləşin.
Polikistik yumurtalıq sindromu reproduktiv yaşda olan qadınları geniş şəkildə təsir edən sağlamlıq problemidir. Sindromunun yaranmasının əsasında hormonal dəyişikliklər yer ala bilər.
Kişilərə məxsus androjen hormonları qadınlarda müəyyən səviyyələrdə mövcuddur. Ancaq bu hormonların həddindən artıq miqdarda istehsalı bəzi pozğunluqlara səbəb ola bilər.
Bunun nəticəsində aybaşı dövrünün pozulması ilə birlikdə dəri və saçda dəyişikliklər, yumurtalıqlarda kistlər şəklində özünü göstərə bilər.
Əsas səbəbi hələ bilinməyən PCOS, sonsuzluğun ən geniş səbəblərindən biridir. Bununla birlikdə polikistik yumurtalıq sindromunun yaranmasına zəmin hazırlaya bilən bəzi risk faktorları ola bilər. Ailə tarixi, həyat tərzi vərdişləri və bəzi xəstəliklər PCOS inkişafını qıcıqlandıra bilən amillərdir.
Polikistik yumurtalıq sindromu erkən diaqnoz edilmədikdə və müalicə təmin edilmədikdə kardiovaskulyar xəstəliklər və tip 2 diabet kimi uzunmüddətli komplikasiyalar göstərə bilər.
Polikistik yumurtalıq sindromunun dəqiq səbəbi bilinməsə də bəzi amillərin xəstəliyin inkişafında rol aldığını deyə bilərik. PCOS-un yaranmasında təsirə sahib ola bilən səbəblər bunlar ola bilər:
Həddindən artıq androjen hormon səviyyələri: Yumurtalıqlardan həddindən artıq miqdarda androjen hormonunun istehsalı yumurta hüceyrələrinin inkişaf etməməsinə və follikullardan ayrılmamasına səbəb ola bilər. Bu vəziyyətdə yumurtlama yaranmaz. Əlavə olaraq yüksək kişilik hormonu hirsutizm (həddindən artıq tükləmə) və akne yaranmasına yol aça bilər.
İnsulin müqaviməti: Mədəaltı vəzidən ifraz olunan insulin hormonu səviyyələrindəki artış androgenlərin çox istehsalına səbəb ola bilər. Nəticə olaraq yüksək androjen səviyyələri yumurtlamaya mane ola bilər. İnsulin müqaviməti vücuddakı qlükozanın istifadə edilməməsinə və qan şəkərinin yüksəlməsinə səbəb ola bilər.
Aşağı dərəcəli iltihab: Lökositlər yaralanma, travma və ya infeksiyaya qarşı maddələr istehsal edir və bu vəziyyət aşağı dərəcəli iltihab olaraq adlandırılır. PCOS-lu şəxslər aşağı dərəcəli iltihaba meyilli quluşa sahib ola bilərlər.
Genetik: Ailə üzvlərində PCOS öykühünün olması bir risk faktoru ola bilər.
Əlavə olaraq pis qidalanma şəraiti, fiziki hərəkətsizlik, toksinlər kimi ətraf mühit amilləri də PCOS yaranmasında rol oynaya bilər.
Polikistik yumurtalıq sindromunun yaranmasında bəzi risk faktorları rol oynaya bilər. Polikistik yumurtalıq sindromu reproduktiv yaşda olan qadınlarda geniş şəkildə görülə bilən tablodur.
Ailədə ana və ya bacılarda PCOS olması şəxsin özündə də PCOS inkişaf etmə riskini artıra bilər. Bununla birlikdə xüsusilə çox insulin istehsalı ilə xarakterizə olunan insulin müqaviməti PCOS yaranmasına zəmin hazırlaya bilər.
İnsulin müqaviməti yaranmasında təsirli ola bilən piylənmə polikistik yumurtalıq sindromu üçün risk faktoru ola bilər. Buna görə də səhv qidalanma və fiziki hərəkət olmaması piylənmə, insulin müqaviməti və PCOS yaranmasına zəmin hazırlaya bilər.
Uzunmüddətli və aşağı dərəcədə gedən infeksiyalar qadın vücudunda androjen hormonlarının artmasına səbəb ola bilər. Bu proses boyunca yüksək səviyyə androjen və yumurtlamanın maneə törədilməsi görülə bilər. Ətraf mühit toksinlərinə məruz qalan qadınlarda hormonal dəyişikliklər baş verə bilər və androjen hormonları təsirlənə bilər.
Polikistik yumurtalıq sindromu əlamətləri aydın ola bilər və ya fərq edilməyə bilər. Bununla birlikdə geniş şəkildə PCOS hallarında görülən əlamət və simptomlar bunları əhatə edə bilər:
Nizamsız aybaşı görməsi: Aybaşının gecikməsi, çox tez-tez və ya seyrək görülməsi, proqnozlaşdırıla bilməyən aybaşı qanaxmaları və ağrılar görülə bilər. Həmçinin bəzi qadınlarda aybaşı olmama şəklində ortaya çıxa bilər.
Hirsutizm (Həddindən artıq tükləmə): Üz, döş, qarın, qollar və budlarda həddindən artıq tükləmə vəziyyətidir.
Piylənmə: PCOS-lu şəxslərin təxminən 40-80%-ində görülə bilər.
Yağlı dəri, sızanaq və ya akne
Acanthosis nigricans: Boyun, qoltuq altı, qasıq və döş altında tünd rəngli və məxməri dəri ləkələridir.
Saç tökülməsi: PCOS-lu şəxslərin saçları incələ bilər və saç itkisi görülə bilər.
Kistlər: Yumurtalıqlarda çoxsaylı və böyük quruluşda follikul kisti yarana bilər.
Sonsuzluq: Yumurtlamanın maneə törədilməsi hamilə qalmanın qarşısını ala bilər. PCOS hallarında görülən ən geniş əlamətdir.
Əlavə olaraq iştahın artması və çəki artımı digər əlamətlər arasında yer ala bilər.
PCOS-a sahib şəxslər hamilə qalmaq istədikdə və ya istəmədikdə müalicə üsulları dəyişiklik göstərə bilər. Ümumi olaraq həyat tərzi və vərdişlərin dəyişdirilməsi, dərmanlar, digər müalicələr təkbaşına və ya kombinasiya şəklində müalicə olaraq tövsiyə oluna bilər.
Doğuma nəzarət üsulları: Aybaşı dövrünün tənzimlənməsində doğuma nəzarət həbləri, iynələri, uşaqlıq içi spiral kimi üsullar istifadə oluna bilər. Bu üsul həddindən artıq tükləmə və sızanaqların yaranmasının qarşısının alınmasında köməkçi ola bilər.
Androgenləri blokluyan dərmanlar: Yumurtalıqlarda ifraz olunan androjen hormonlarının təsirliliyinin maneə törədilməsi məqsədilə istifadə oluna bilər. Sızanaq və həddindən artıq tükləmənin qarşısının alınmasında köməkçi ola bilər.
İnsulin həssaslaşdırıcıları: Diabet müalicəsində istifadə olunan metformin kimi dərmanlar insulinin vücut tərəfindən istifadəsinə köməkçi ola bilər. İnsulin müqavimətinin yaxşılaşdırılması ilə aybaşı dövrləri müntəzəm hala gələ bilər.
Diyet müalicəsi: Piylənmənin qarşısının alınması, vücut çəkisinin qorunması və insulin müqavimətinin yaxşılaşdırılması məqsədilə diyet müalicəsi tətbiq oluna bilər.
Yumurtlamaya səbəb olan dərmanlar: Ağızdan və ya iynə ilə alınan klomifen, letrozol və qonadotropin kimi dərmanlar yumurtlamaya səbəb ola bilər.
Cərrahi: Nadir hallarda tercih olunan üsul olan cərrahi ilə androjen hormonlarını istehsal edən toxumaların vücutdan çıxarılmasını əhatə edir.
Boru körpə müalicəsi: Yumurtlamanın digər müalicələrlə təmin edilə bilməməsi halında laboratoriya mühitində yumurta və spermin döllənməsi prosesidir.
Polikistik yumurtalıq sindromu varlığında hamiləlik mümkündür. Bununla birlikdə PCOS hamiləlik zamanı və ya sonrasında bəzi komplikasiyalara yol aça bilər. Əksər hallarda PCOS xəstələri müalicə tələb etmədən hamilə qala bilərlər, ancaq bəzi hallarda hamiləlik çətin ola bilər.
PCOS həm ana, həm də körpə sağlamlığı üçün mənfi təsirlərə sahib ola bilər. Bunun yanında həmişə təhlükə yaratmaya bilər. PCOS-un erkən diaqnoz və müalicəsi ilə hamiləlik prosesi asanlıqla keçirilə bilər.
Diqqət: Bu məqalə ümumi məlumat xarakterli olub, fərdi həkim məsləhətinin əvəzini tutmur. Hər hansı sağlamlıq problemi olduqda mütləq mütəxəssis həkimlə məsləhətləşin.
Endokrinoloq həkim Dr. Günel Rəcəbova endokrinoloji xəstəliklərin müasir üsullarla müayinə və müalicəsini həyata keçirir.